۲۸ اردیبهشت ماه تولد و سالروز بزرگداشت حکیم عمر خیام یکی از مفاخر بزرگ ایران زمین است.
نام کامل او غیاث الدین ابوالفتح عمر ابن ابراهیم خیام نیشابوری که در ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی در نیشاپور پای به جهان گذاشته و در ۱۲ آذر سال ۵۱۰ خورشیدی در نیشاپور وفات یافت.
ایشان را خیام، خیامی، خیام نیشابوری هم گفته اند.
فیلسوف، ریاضی دان، ستاره شناس، ربائی سرای ایرانی در دوره سلجوقی است.
پایگاه علمی خیام البته برتر از جایگاه ادبی اوست و لقب او حجت الحق بوده است.
اما شهرت خیام بیشتر در جهان به واسطه رباییهای اوست که شهرت جهانی دارد و این شهرت را یک شاعر انگلیسی بنام ادوارد فیتز جرالد(Edward fitzgerald)
سبب شد. وی رباعیات خیام را به زبان انگلیسی در واقع به شعر انگلیسی ترجمه کرد و بسیاری بر آنند که این اشعار فیتز جرالد از نظر کیفیت از بهترین اشعار زبان انگلیسی است و باعث تشکیل انجمن‌ها در انگلستان به نام حکیم عمر خیام شد و در ایران هم شهرت بسیار یافت و بعد از این کار فوق العاده فیتزجرالد، یکی از برجسته ترین کارهای حکیم عمر خیام اصلاح گاه شماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام الملک است.
در دوره سلطنت ملک شاه سلجوقی ، خیام در ریاضیات علوم ادبی دینی و تاریخی استاد بود نقش او در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش در باره اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضی دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است. ابداع نظریه درباره نسبتهای هم عرض با نظریه اقلیدس نیز از مهم‌ترین کارهای اوست. بعضی از تذکره نویسان خیام را شاگرد ابن سینا و عده‌ای اورا شاگرد امام موفق نیشاپوری خواندند اما صحت این فرضیه که خیام شاگرد ابن سینا بوده بسیار بعید است زیرا از لحاظ زمانی نیز تفاوت زیادی داشتند خیام در جایی ابن سینا را استاد خود میداند اما این استادی ی ابن سینا جنبه معنوی دارد.
خیام در صده پنجم هجری در نیشاپور زاده شد، فقه را در میانسالی در محضر امام موفق نیشاپوری آموخت، حدیث تفسیر، حکمت ، فلسفه و ستاره شناسی را فرا گرفت برخی نوشته اند که او فلسفه را مستقیما از زبان یونانی فرا گرفته است.
خیام در سال ۴۴۹تحت حمایت و سرپرستی ابو طاهر قاضی القضات سمرقندی کتابی در باره ی معادله های درجه سوم به زبان عربی نوشت (تحت نامه و رساله فلبراهین الا مسائل الجبر و المقابله).
و از آنجا که با نظام الملک طوسی رابطه ای نیکو داشت این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد. پس از این دوران خیام به دعوت سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصد خانه ی اصفهان را عهده دار شود.
خیام هیجده سال در آنجا مقیم بود، ذیچ ملکشاهی تحییه شد و در این سالها طرح اصلاح تقویم را تنظیم کرد تقویم جلالی را تدوین کرد که بنام جلال الدین ملک شاه مشهور است .
در واقع یکی از مهم‌ترین و تاثیر گذار ترین اثر ریاضی خیام رساله ای است در باب ریاضیات اقلیدس که در آنجا ان خطوط موازی و نظریه نسبت ها را شرح میدهد . همچنین گفته میشود که خیام هنگامی که سلطان سنجر پسر ملک شاه در کودکی به آبله گرفتار بود وی او را درمان کرد.
پس از ملک شاه و کشته شدن نظام الملک خیام مورد بی مهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه قطع شد و در سال ۴۷۹ اصفهان را به قصد اقامت در مرو که به عنوان پایتخت جدید سلجوقیان انتخاب شده بود ترک کرد. در آنجا میزان الحکم و قصاص المستقیم و رساله مشکلات الحساب نوشته است.
