۲۸ اردیبهشت ماه تولد و سالروز بزرگداشت حکیم عمر خیام یکی از مفاخر بزرگ ایران زمین هست.
نام کامل او غیاث الدین ابوالفتح عمر ابن ابراهیم خیام نیشابوری که در ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی در نیشاپور پای به جهان گذاشته و در ۱۲ آذر سال ۵۱۰ خورشیدی در نیشاپور وفات یافته.
ایشان را خیام، خیامی، خیام نیشابوری هم گفته اند.
فیلسوف، ریاضی دان، ستاره شناس، رباعی سرا در دوره سلجوقی است.
پایگاه علمی خیام البته برتر از جایگاه ادبی اوست و لقب او حجت الحق بوده است.
اما شهرت خیام بیشتر در جهان به واسطه رباعی های اوست که شهرت جهانی دارد و این شهرت را یک شاعر انگلیسی همانطور که می‌دانید ادوارد فیتز جرالد (Edward fitzgerald) سبب شد که رباعیات خیام را به زبان انگلیسی در واقع به شعر انگلیسی ترجمه کند، و بسیاری بر آنند که این اشعار فیتز جرالد از نظر کیفیت از بهترین اشعار زبان انگلیسی است، و داستان مفصل است که چگونه انجمن‌ها تشکیل شد در انگلستان به نام حکیم عمر خیام و در ایران هم شهرت بسیار یافت . یکی از برجسته ترین کارهای حکیم عمر خیام اصلاح گاه شمار ایران در زمان وزارت خواجه نظام الملک است، در دوره سلطنت ملک شاه سلجوقی ، خیام در ریاضیات علوم ادبی دینی و تاریخی استاد بود نقش او در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش در باره اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضی دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است. ابداع نظریه در باره نسبتهای هم عرض با نظریه اقلیدس نیز از مهم‌ترین کار اوست، بعضی از تذکره نویسان خیام را شاگرد ابن سینا و عده‌ای او را شاگرد امام موفق نیشاپوری خواندند اما صحت این فرضیه که خیام شاگرد ابن سینا بوده بسیار بعید است زیرا از لحاظ زمانی نیز تفاوت زیادی داشتند خیام در جایی ابن سینا را استاد خود میداند اما این استادی ی ابن سینا جنبه معنوی دارد. خیام در صده پنجم هجری در نیشاپور زاده شد فقه را در میانسالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت حدیث تفسیر، حکمت ، فلسفه و ستاره شناسی را فرا گرفت برخی نوشته اند که او فلسفه را مستقیما از زبان یونانی فرا گرفته است.
خیام در سال ۴۴۹ تحت حمایت و سرپرستی ابو طاهر قاضی القضات سمرقندی کتابی در باره ی معادله های درجه سوم به زبان عربی تحت نامه و رساله فلبراهین الامسائل الجبر و المقابله نوشت.و از آنجا که با نظام الملک طوسی رابطه ای نیکو داشت این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد. پس از این دوران خیام به دعوت سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصد خانه ی اصفهان را عهده دار شود.
خیام هیجده سال در آنجا مقیم بود، ذیچ ملکشاهی تهیه شد و در این سالها طرح اصلاح تقویم را تنظیم کرد تقویم جلالی را تدوین کرد که بنام جلال الدین ملک شاه مشهور است و در واقع یکی از مهم‌ترین و تاثیر گذار ترین اثر ریاضی خیام رساله ای است در باب ریاضیات اقلیدس که در آنجا ان خطوط مواضی و نظریه نسبت ها را شرح میدهد. همچنین گفته میشود که خیام هنگامی که سلطان سنجر پسر ملک شاه در کودکی به آبله گرفتار بود وی او را درمان کرده، پس از ملک شاه و کشته شدن نظام الملک خیام مورد بی مهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه قطع شد و در سال ۴۷۹ اصفهان را به قصد اقامت در مرو که به عنوان پایتخت جدید سلجوقیان انتخاب شده بود ترک کرد احتمالا در آنجا میزان الحکم و قصاص المستقیم را نوشت رساله مشکلات الحساب احتمالا در همین سالها نوشته شده است.
گردآورنده :حمید عبداللهی
